Oto podstawowe informacje o rodzajach literackich (nie mylić z gatunkami, o których też będzie mowa). Mam nadzieję, że teraz  liryka, epika i dramat nie będą już miały przed Wami tajemnic i z łatwością przyporządkujecie każdy nowo poznany tekst do właściwego rodzaju i gatunku literackiego. 

liryka

LIRYKA - rodzaj literacki obejmujący utwory, które ukazują uczucia, myśli, przeżycia wewnętrzne, wrażenia podmiotu lirycznego. 

Nazwa liryka pochodzi z języka greckiego: lyrikos, lyra - lira, czyli instrument strunowy, wywodzący się ze starożytnej Grecji.  

PODMIOT LIRYCZNY - fikcyjna osoba wypowiadająca się w utworze lirycznym, wyrażająca swoje emocje, poglądy, refleksje. Podmiotu lirycznego nie należy utożsamiać z autorem. 

PRZYKŁADOWE GATUNKI LIRYCZNE: 

● sonet 

● pieśń 

● fraszka 

● tren 

● oda 

We współczesnej liryce praktycznie zanikło rozróżnienie gatunkowe.  Mówimy ogólnie o utworach lirycznych lub używamy określenia wiersz.

epika

EPIKA – rodzaj literacki obejmujący utwory pisane prozą lub wierszem, w których narrator opowiada o jakichś wydarzeniach, zazwyczaj o losach postaci. 

PRZYKŁADOWE GATUNKI EPICKIE: 

● nowela - krótki utwór epicki o jednowątkowej fabule, w której kluczową rolę odgrywa wybrany motyw, a wszystkie wydarzenia zmierzają do punktu kulminacyjnego (np. Latarnik Henryka Sienkiewicza); 

● opowiadanie - utwór epicki niewielkich rozmiarów o prostej fabule; od noweli różni się swobodniejszą kompozycją , bardziej rozbudowanymi opisami i komentarzami narratora (np. Opowieść wigilijna Karola Dickensa); 

● przypowieść - utwór, w którym opowiedziana historia ma (oprócz znaczenia dosłownego) głębszy sens, ilustruje ważne prawdy moralne oraz ukazuje postawy warte naśladowania (np. Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie, Łk 10, 30-37); 

● powieść - utwór epicki większych rozmiarów, o rozbudowanej fabule, zazwyczaj ma wiele wątków; Wyróżniamy wiele odmian powieści, np. powieść obyczajowa, powieść historyczna, powieść detektywistyczna, powieść fantasy i inne (np. Quo vadis Henryka Sienkiewicza);

● bajka - krótki, wierszowany utwór literacki zawierający morał, czasem żartobliwy, istotną cechą bajki jest alegoryczność (Bajki Ignacego Krasickiego). 

dramat

DRAMAT - rodzaj literacki obejmujący utwory zwykle przeznaczone do wystawienia na scenie. Fabuła dzieł dramatycznych jest ukazana za pomocą wypowiedzi i działań bohaterów. 

PRZYKŁADOWE GATUNKI DRAMATYCZNE: 

● komedia - gatunek dramatyczny o pogodnej, często zabawnej tematyce, z finałem pomyślnym dla głównej postaci (np. Zemsta, Aleksandra Fredry);

● tragedia - utwór o poważnej tematyce, zakończony katastrofą oznaczającą klęskę bohatera (np. Antygona Sofoklesa); 

● dramat romantyczny - odmiana dramatu powstała w romantyzmie. Charakteryzuje się połączeniem świata fantastycznego ze światem rzeczywistym, luźną kompozycją, niekiedy brakiem  wyraźnego zakończenia, przemieszaniem tragizmu i komizmu (np. Dziady cz. II Adama Mickiewicza). 

gatunki synkretyczne

Nie wszystkie gatunki literackie da się jednoznacznie zakwalifikować do liryki, epiki lub dramatu.  Niektóre z nich łączą w sobie cechy  dwóch lub trzech rodzajów literackich (w różnych kombinacjach) . O synkretyzmie gatunkowym  mówimy wtedy, gdy utwór łączy w sobie co najmniej dwa z trzech rodzajów literackich .  

PRZYKŁADOWE GATUNKI SYNKRETYCZNE:

W tym miejscu warto również wspomnieć o gatunkach z pogranicza literatury, do których zaliczamy gatunki publicystyczne. Na przykład:

szybka powtórka