Stepy akermańskie

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,

Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,

Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,

Omijam koralowe ostrowy burzanu.

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;

Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;

Tam z dala błyszczy obłok - tam jutrzenka wschodzi;

To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.

Stójmy! - jak cicho! - słyszę ciągnące żurawie,

Których by nie dościgły źrenice sokoła;

Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.

W takiej ciszy - tak ucho natężam ciekawie,

Że słyszałbym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła.

W Sonetach krymskich  poeta "maluje" przed nami pejzaż krymskiej przyrody. Po raz kolejny możemy podziwiać kunszt poetycki Mickiewicza i zachwycać się  jego władzą nad słowem pisanym.  W krótkim utworze uzyskał cały wachlarz efektów poetyckich. Pierwszy z nich to efekt ciszy, co ciekawe uzyskany dzięki nagromadzeniu słów oznaczających ledwie słyszalne dźwięki (szumy, szmery, powiewy) oraz opisowi dźwięków nieosiągalnych dla ludzkiego ucha (na przykład odgłos ocierania się węża o zioła czy kołysanie się motyla na źdźble trawy). Z kolei efekt ruchu zostaje osiągnięty przez zastosowanie dużej liczby czasowników:  wpłynąłem, nurza się, brodzi, omijam, szukam, kołysa. Do wrażenia ruchu przyczyniają się również wykrzyknienia i pytania, które dynamizują utwór. Na koniec warto zwrócić uwagę na efekty "malarskie" (część opisowa sonetu), dzięki którym odbieramy utwór Mickiewicza nie tylko uchem, ale również okiem, z łatwością wyobrażając sobie opisany przez poetę pejzaż.

W tak "odmalowanym" pejzażu swojego miejsca poszukuje podmiot liryczny, którego przemyślenia i emocje ujawniają się w dwóch ostatnich strofach (refleksyjnych).

Schemat przybliżył nam sytuację  podmiotu lirycznego zawieszonego między pięknem a obcością przyrody krymskiej. Z naszych  ustalań wynika, że podmiot liryczny jest wędrowcem, pielgrzymem, tułaczem. Można w tym miejscu przywołać również łacińskie określenie homo viator (topos człowieka w drodze).

Spróbujmy zdefiniować niektóre z tych określeń i w ten sposób przybliżyć sobie sylwetkę bohatera lirycznego.

• tułacz - człowiek niemający stałego miejsca zamieszkania, własnego domu, schronienia; przenoszący się z miejsca na miejsce; wygnaniec;

• pielgrzym - osoba odbywająca wędrówkę do miejsc świętych; pątnik;

• wędrowiec - osoba wędrująca, zwłaszcza pieszo; turysta, podróżnik, piechur, wędrownik;

Bohater wiersza  (podmiot liryczny) ma w sobie cechy zarówno wędrowca (odbywa ciekawą podróż w celu poznania nowych miejsc), tułacza (czuje się zagubiony, nie ma własnego miejsca, nawet w otoczeniu pięknej przyrody tęskni za ojczyzną), jak i pielgrzyma (miejsca, które odwiedza, mają niemal sakralny charakter, co znajduje odbicie w jego przeżyciach). Osobiste przeżycia są dla niego impulsem do snucia refleksji egzystencjalnych na temat człowieka i jego miejsca w świecie. Ma to niewątpliwie związek z uczuciami samego autora zmuszonego do przebywania na emigracji, tęskniącego do ojczyzny. 

W wędrówce podmiotu lirycznego można wyodrębnić trzy wymiary:

• jest podróżą w przestrzeni (w całym cyklu sonetów "odwiedzamy" z bohaterem lirycznym wiele miejsc na Krymie);

• jest podróżą w czasie ( wędrówka zajmuje określony czas; Mickiewicz przebywał na Krymie kilka miesięcy latem i jesienią 1825 roku);

• jest podróżą w głąb siebie (obcowanie z przyrodą, wędrówka po dalekiej krainie sprzyja refleksji, zagłębieniu się w swoje odczucia i emocje, potęguje też tęsknotę za bliskimi i oddaloną, o tysiące kilometrów,  ojczyzną).

Podczas lektury sonetu nie sposób nie zauważyć, że uczucia bohatera lirycznego ulegają gradacji.

I zwrotka: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu… - zachwyt, oczarowanie człowieka odkrywającego nowe obszary rzeczywistości, poczucie spokoju, radość, uniesienie;

II zwrotka: Już mrok zapada… - niepokój, zagubienie, niepewność;

III zwrotka:  Stójmy! – jak cicho! – słyszę… - nadzieja na usłyszenie głosu z Litwy, pocieszenie, marzenie;

IV zwrotka: Jedźmy, nikt nie woła. - rezygnacja, zwątpienie, gorycz, melancholia, powrót do realności;

 Narastająca cisza i  ciemność (schyłek dnia, nadchodzący wieczór) ukazują gradację  uczuć  bohatera, są odbiciem jego kondycji psychicznej: od początkowego zachwytu  przyrodą stepów podziwianych w pełni dnia, po ogarniający go niepokój  z nadejściem wieczoru i w końcu rezygnację , smutek  i tęsknotę, gdy zapada noc.

Sonety krymskie są bardzo bogate w środki stylistyczne (metafora, epitet, hiperbola, porównanie, oksymoron, wykrzyknienie, onomatopeja), których zadaniem jest oddanie niesamowitości krymskiego krajobrazu oraz złożoności uczuć, jakie towarzyszą bohaterowi lirycznemu. Przyjrzyjmy się niektórym z nich i spróbujmy określić funkcję, jaką pełnią w tekście.