Latarnik Henryka Sienkiewicza ukazał się po raz pierwszy w roku 1881 na łamach dziennika Niwa. Nowela ta opowiada o losach Skawińskiego, polskiego emigranta politycznego, który po klęsce powstania listopadowego  musiał opuścić ojczyznę. Potem jeszcze wielokrotnie  walczył pod różnymi sztandarami o wolność - uczestniczył w  wojnie domowej w Hiszpanii i Stanach Zjednoczonych, w wojnie w Algierii i powstaniu na Węgrzech. Zmęczony tułaczym życiem, w wieku  około 70 lat, obejmuje stanowiska latarnika na wyspie leżącej niedaleko Panamy.  

rodzaj literacki - epika

gatunek literacki - nowela psychologiczna

czas i miejsce akcji -  lata 70. XIX wieku w Aspinwall i na samotnej wysepce leżącej niedaleko Panamy; we fragmentach, w których przywołane są wspomnienia Skawińskiego, opowiedziano wydarzenia rozgrywające się od 1830, czyli od powstania listopadowego, w którym Skawiński brał udział. 

nowela - krótki utwór epicki o jednowątkowej fabule, w którym występuje niewielu bohaterów, a wszystkie wydarzenia zmierzają do punktu kulminacyjnego;  istotną rolę w noweli odgrywa wybrany motyw; nowela jest pisana prozą (czyli mową niewierszowaną i bezrymową); wydarzenia opowiada narrator (najczęściej trzecioosobowy, obiektywny, wszechwiedzący)

opowiadanie - utwór epicki niewielkich rozmiarów o prostej fabule; od noweli różni się swobodniejszą kompozycją oraz bardziej rozbudowanymi opisami i komentarzami narratora. Przykładem opowiadania jest np. Opowieść wigilijna  Dickensa.

Niekiedy trudno odróżnić nowelę od opowiadania. Bywa również, że nazwy te stosowane są zamiennie. 

W Latarniku ważną rolę odgrywa retrospekcja, czyli przywołanie wydarzeń z przeszłości (zakłócające tok narracji i chronologiczny układ fabuły); przywoływane sytuacje i zdarzenia mają najczęściej postać rozbudowanych epizodów (retrospekcja  bywa dokonywana w mowie zależnej, w monologu wewnętrznym lub w wypowiedzi przytoczonej w mowie niezależnej). 

Oto fragment tego artykułu (Listy z Kalifornii, Gazeta Polska, 1877, nr 32):

Gazety nowojorskie doniosły o śmierci ziomka naszego, Siellawy, niegdyś obywatela guberni witebskiej. Poznałem go osobiście w czasie pobytu w Nowym Jorku, przeto mogę udzielić kilku szczegółów z jego życia i jeden psychologiczny. Świętej pamięci Siellawa (nie wiem, jakie miał imię chrzestne) był to człowiek wysoko ukształcony, prawy i szlachetny. Miał wszakże jedną dziwną monomanię: wszędzie, gdziekolwiek przebywał, zdawało mu się, że go szpieguje, ściga i prześladuje jeden z rządów europejskich. Stąd też nigdzie nie mógł zagrzać na długo miejsca, a nawet z nikim utrzymywać trwałych stosunków przyjaznych. Zdarzało się często, że po kilka miesięcy nie pokazywał się żadnemu z ziomków i zwykle nie wiedziano, gdzie mieszka. Gnany myślą, że go ścigają i prześladują, po opuszczeniu Europy (zdaje się w r. 1848) zwiedził Przylądek Dobrej Nadziei, Madagaskar, Australię, Amerykę Południową, Środkową i nareszcie Stany Zjednoczone. 

Powiadał mi nieraz, że za najszczęśliwsze chwile swojego życia uważa te parę lat, które przebył na międzymorzu Panama, spełniając obowiązek strażnika latarni morskiej przed portem Colon-Aspinwall. Obowiązkiem jego było o każdej szóstej godzinie zapalać lub gasić latarnię. Mieszkał o 10 mil od brzegu, sam jeden wśród morza na samotnej skale, której przez 26 miesięcy nie opuszczał. Co dwa tygodnie przywożono mu żywność (niekiedy żywe ptactwo lub barana, gdyż w tym klimacie mięso świeże pół dnia nie da się przechować). Raz mu przysłano pakę z gazetami i książkami polskimi – i to go wygnało z samotnego raju, w którym żył najszczęśliwszy, bez Ewy i węża, jak się sam wyrażał. W liczbie przysłanych książek była powieść Zygmunta Kaczkowskiego ''Murdelio''. Otóż w pewien mglisty dzień Siellawa tak się zaczytał przy lampie w owej powieści, że wiecznym prawem zapomniał zapalić lampę latarnianą. To zmyliło z drogi jakiś okręt i o mało nie stało się powodem rozbicia. Zaskarżono strażnika i Siellawa stracił miejsce. Odtąd znienawidził książki, a każdego, którego podejrzewał o złe względem siebie zamiary, nazywał ''Murdelio''. Przysłanie zaś książek przypisywał intrydze caratu. 

W Nowym Jorku pracował po aptekach. Cierpiąc bezsenność, używał morfiny czy innego jakiegoś niebezpiecznego lekarstwa i tym się podobno otruł. Dopiero w kilka dni po jego śmierci ziomkowie dowiedzieli się o tym i pospieszyli pochować. 

Wyjaśnienie: ziomek (ziomkowie w l. mn.) to oczywiście rodak, ktoś pochodzący z tej samej ziemi; 

Podobieństwa między Siellawą (postacią autentyczną) a Skawińskim (postacią fikcyjną):

•  narodowość: Polacy, 

• emigranci polityczni, 

• obaj wierzyli, że ich życiem kierowała jakaś potężna siła (Siellawa – rząd jednego z państw europejskich, Skawiński – „mściwa ręka”), 

• obaj byli ludźmi uczciwymi i szlachetnymi,

• tułali się po świecie, 

• ukojenie znaleźli, wykonując obowiązki latarnika niedaleko Panamy (Siellawa w Colon-Aspinwall, Skawiński w Aspinwall), 

• otrzymali paczkę z polskimi książkami, 

• zaczytali się w polskiej książce i nie dopełnili obowiązku (zapalenie latarni), 

• stracili  posadę (która dawała spokój i wytchnienie od tułaczki).

Czy praca w latarni przynosiła Skawińskiemu tylko korzyści? Bohater odnalazł spokój i poczucie bezpieczeństwa, ale czy jednocześnie czegoś nie stracił? Jego życie stało się monotonne, a on sam zaczął izolować się od ludzi i świata zewnętrznego. Rozważmy szanse i zagrożenia wynikające z pracy w latarni.

Los nie oszczędzał Skawińskiego. Bohater przeżył wiele (ciągła tułaczka, niezliczone niebezpieczeństwa, bohaterska walka, próby ustatkowania się) i do momentu uzyskania posady latarnika nie zaznał upragnionego spokoju. Jak się okazało nie dane mu było dokończyć życia w latarni, którą uznał za ostatni punkt swojej tułaczki. Los ponownie zakpił ze Skawińskiego. Sprawił, że w wyniku zaczytania się w Panu Tadeuszu Skawiński stracił upragnioną posadę. Wydaję się jednak, że coś także zyskał. Ponownie odkrył w sobie dawno zapomnianą miłość do ojczyzny. 

Tułaczka Skawińskiego, niepowodzenia, których doznawał, idąc przez życie, czynią z niego postać tragiczną. Człowieka uczciwego i dobrego, który jednocześnie nie może zaznać  szczęścia. Ciężkie tułacze życie, samotność, doznane krzywdy, trudne doświadczenia to wszystko składa się na tragizm jego losu.  

Skawiński nie jest jednak bohaterem tragicznym tak jak rozumie to pojęcie dramat antyczny i klasyczny. Nad bohaterem tragicznym ciąży bowiem fatum, jego losy są przesądzone, musi dokonać wyboru spomiędzy dwóch równorzędnych wartości moralnych, a każdy wybór sprowadzi na niego nieuchronną klęskę. Bohater tragiczny działając  często w imię dobrego i szlachetnego celu jest skazany na klęskę.

Cechy bohatera tragicznego w ujęciu antycznym i klasycznym: 

• nie może podjąć właściwej decyzji, bo każdy wybór prowadzi do klęski;

• został zbyt surowo ukarany;

• jego działania są daremne, bo ciąży nad nim zły los, fatum.

W życiu Skawińskiego niewątpliwie można odnaleźć elementy tragiczne ( "klątwa", na którą wskazuje sam Skawiński w powyższym cytacie, niemożność zaznania szczęścia i spokoju, mimo uczciwego życia). Jednak los Skawińskiego  nie jest  przesądzony, jego decyzje nie prowadzą do nieuchronnej klęski. Ciągle może podejmować kolejne próby i  wybierać spośród różnych  możliwości. Ostatnia scena noweli świadczy o nowym początku przed jakim staje bohater. Skawiński, co prawda traci wymarzoną posadę, ale  może zdecydować, jak potoczy się jego dalsze życie. 

Podczas lektury Pana Tadeusza Skawiński doświadczał wielu sprzecznych emocji, radość mieszała się ze smutkiem, niepokój (wywołany nieoczekiwaną sytuacją)  z  wewnętrznym spokojem, że w końcu odnalazł to, czego tak długo szukał, a czego nie potrafił sobie uświadomić. Czuł, jakby budził się z jakiegoś bardzo długiego i dręczącego snu. Mieszanina uczuć, jakiej doznał Skawiński miała swój przejaw zewnętrzny: drżenie i zanikanie głosu, rzucenie się na ziemię i niepohamowany płacz.

Ćwiczenie czyni mistrza. Warto pisać i nie zrażać się błędami. Niektóre z nich mogą wywołać  serdeczny uśmiech. Zajrzyjmy do uczniowskich zeszytów. W ramach treningu spróbujcie te zdania skonstruować poprawnie.